Trần Xuân Soạn
Quê quán
huyện Đông Sơn - tỉnh Thanh Hoá
Nhà yêu nước Trần Xuân Soạn sinh năm Kỷ Dậu (1849), quê làng Thọ Hạc, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hoá.
Ông sinh trong gia đình nông dân nghèo, tòng quân thay cho con một phú hào trong làng để lấy tiền nuôi gia đình. Trong quân ngũ, ông lập được nhiều chiến công, được thăng Đề đốc.
Năm Ất Dậu (1885), kinh thành thất thủ, ông cùng Tôn Thất Thuyết đem vua Hàm Nghi ra Sơn phòng Hà Tĩnh, rồi về Thanh Hoá, chỉ đạo cuộc kháng chiến. Ông tích cực hoạt động ở nhiều vùng, liên lạc với nghĩa quân các nơi. Đến khi tình thế suy yếu, ông sang Trung Quốc tìm gặp Tôn Thất Thuyết ở Long Châu nhằm tổ chức các toán quân kéo về hoạt động ở biên giới.
Năm Quý Hợi (1923) ông mất tại Long Châu, thọ 74 tuổi.
Khi ông kháng chiến ở Thanh Hoá, quân địch đào mồ lấy cốt thân phụ ông xếp ở giữa đường để thiêu hủy, cốt lung lạc để ông về đầu thú, nhưng ông vẫn bất khuất. Em ông là Trần Xuân Huấn cũng hi sinh trong cuộc kháng chiến, con trai thứ hai của ông là Trần Xuân Kháng cũng hi sinh vì nước.
Lúc ở trong quân, ông có bài THUẬT HOÀI:
Nguyên văn:
述懷
離鄉去國甚乖期，
南北倆回草木知。
變姓敢言偏詭譎，
收蹤暫以避嫌疑。
賢妻莫怪夫情薄，
孝子休談父道虧。
盡付別懷東水去，
後先流落一心思。
Phiên âm:
Li hương khứ quốc thậm quai kì,
Nam Bắc lưỡng hồi thảo mộc tri.
Biến tính cảm ngôn thiên quỉ quyệt.
Thu tung tạm dĩ tị tiềm nghi.
Hiền thê mạc quái phu tình bạc,
Hiếu tử hưu đàm phụ đạo khuy.
Tận phó biệt hoài đồng thủy khứ,
Hậu tiên lưu lạc nhất tâm ti (tư).
Tạm dịch:
Dời nhà xa nước trót sai kì,
Nam Bắc hai phen cây cỏ ghi.
Đổi họ dám đâu rằng dối trá,
Náu mình tạm để lánh hiềm nghi.
Vợ hiền chớ trách chồng đen bạc,
Con hiếu đừng chê bố lỗi nghì.
Trút sách nhớ thương dòng biển cả,
Trước sau lưu lạc một tâm tư.