Cuộc khởi nghĩa Yên Thế nổ ra năm 1884, năm thực dân Pháp đem quân xâm chiếm Bắc Kỳ lần thứ hai. Từ đó, tên tuổi các nghĩa binh Yên Thế được nhân dân và sử sách ghi nhận mà tiêu biểu nhất là hai thủ lĩnh Đề Nắm và Đề Thám - tức người anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám. Đây là phong trào khởi nghĩa nông dân lớn nhất, dài nhất trong lịch sử dân tộc ta chống thực dân Pháp (1884 – 1913). Hình ảnh Hoàng Hoa Thám và cuộc khởi nghĩa Yên Thế đã khắc sâu trong lịch sử và tâm hồn người dân Việt Nam.

Khu di tích lịch sử văn hoá cuộc khởi nghĩa Yên Thế nằm trên địa bàn thị trấn Cầu Gồ, thuộc huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. Đây chính là khu căn cứ, là nơi đã diễn ra cuộc khởi nghĩa nông dân chống thực dân Pháp xâm lược kéo dài gần 30 năm vào cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, do vị anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám lãnh đạo.

Nằm trên một ngọn đồi cao là đền Thề, nơi nghĩa quân cắt máu ăn thề làm lễ xuất quân đánh Pháp. Trong đền có tượng thủ lĩnh nghĩa quân Hoàng Hoa Thám. Phía sau đền Thề là Nhà trưng bày các hình ảnh và hiện vật của cuộc khởi nghĩa như súng kíp, đạn, gươm, mã tấu... cùng các đồ dùng sinh hoạt như mâm đồng, bình lọ, ấm, chén uống nước... của nghĩa quân. Trước sân nhà trưng bày là tượng đài lãnh tụ nghĩa quân Hoàng Hoa Thám và câu nói nổi tiếng của ông: “Chúng tôi gắn bó với phong tục của đất nước chúng tôi. Chúng tôi không bao giờ từ bỏ phong tục ấy dù có phải hy sinh cả tính mạng”.

Nằm tách biệt trên một khu đất cao đối diện với đền Thề là đồn Phồn Xương, đồn có bức tường thành dài đắp bằng đất và hàng lỗ châu mai. Đồn được Hoàng Hoa Thám cho xây dựng năm 1892 để trấn giữ con đường độc đạo đi vào căn cứ nghĩa quân. Trước đồn là một hồ nước để bảo vệ mặt tiền đồn. Phía sau đồn nay còn di tích doanh trại, chiến lũy của nghĩa quân. Gần đồn Phồn Xương có phố Bà Ba - trước kia chính là nơi ở của vợ ba Hoàng Hoa Thám - bà Đặng Thị Nho còn gọi là bà Ba Cẩn - cũng là một tướng tài của nghĩa quân. Nơi đây còn ngôi mộ của bà Hoàng Thị Thế, con gái của Hoàng Hoa Thám.

Đây là lễ hội được tổ chức hàng năm nhằm giáo dục truyền thống yêu nước và tôn vinh giá trị lịch sử của cuộc khởi nghĩa Yên Thế do thủ lĩnh Hoàng Hoa Thám lãnh đạo. Khu di tích lịch sử văn hóa về cuộc khởi nghĩa Yên Thế đã được nhà nước công nhận là di tích cấp quốc gia.

Lễ hội Yên Thế được tổ chức lần đầu tiên vào ngày 16 tháng 03 năm 1984, nhân kỷ niệm 100 năm cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Từ đó đến nay, cứ đến ngày 16 tháng 3 dương lịch, lễ hội lại được tổ chức. Trong lễ hội, ngoài các nghi thức tế lễ như diễu hành, dâng hương, diễu ngựa lên đồn Phồn Xương…; còn tổ chức các hoạt động văn nghệ và thể thao như đấu vật, bóng đá, bóng chuyền, cầu lông…