Vịnh Xuân Đài
Địa chỉ hiện nay
Xuân Phương - Sông Cầu - Phú Yên
Vị trí
Vịnh Xuân Đài là một thắng cảnh đẹp nằm bên quốc lộ 1A thuộc địa bàn các xã Xuân Phương, Xuân Thọ 1, Xuân Thọ 2, thị trấn Sông Cầu của huyện Sông Cầu và xã An Ninh Đông, An Ninh Tây của huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên.
Vịnh Xuân Đài được núi non bao bọc ba bên, làng mạc nằm dưới chân núi, mặt Đông-Nam thông ra biển. Từ thôn Dân Phước chạy vòng về hướng Tây-Bắc qua TT Sông Cầu Phước Lý, Lệ Uyên, Trung Trinh, rồi vòng xuống phía Đông, Phú Mỹ, Phú Mỹ 1 đến vũng Sứ. Từ bến đò Phú Mỹ (vũng Chào) đến TT Sông Cầu ước độ mươi cây số đường biển. Mực nước khá sâu, tàu lớn có thể vào được, gần bờ mực nước cạn, tàu bè không thể cập sát thị trấn được.
Vịnh có diện tích 13.045 ha, trong vịnh có nhiều vũng nhỏ như: Vũng La, Vũng Sứ, Vũng Chào… và có nhiều đảo và bán đảo nằm uy nghi trong vịnh như: cù Lao Ông Xá, Nhất Tự Sơn, mũi Đá Mài, mũi Tai Mã, hòn Mù U… Trước đây, từng có vị trí chiến lược về mặt quân sự.
Sự kiện
Tại đây đã xảy ra trận huyết chiến giữa quân Tây Sơn và nhà Nguyễn. Đó là vào năm Ất Mùi (1775), Tống Phước Hiệp huy động toàn lực quân chúa Nguyễn tiến công quân Tây Sơn, đại bản doanh đóng tại Xuân Đài và ông sai Võ Tánh đánh lên La Hai, cắt đứt đường tiếp viện từ Vân Canh vào. Theo lịch sử, thì vịnh Xuân Đài còn là nơi Nguyễn Ánh tập kết thuỷ binh đánh vào Phú Yên, là nơi dưỡng quân trên đường tiến ra đánh phủ Quy Nhơn. Trong chiến tranh thế giới lần thứ 2, tháng 4/1945 tàu hải quân của Nhật Hoàng tiến vào vịnh đánh chiếm để làm bàn đạp tiến sâu vào đất liền, nhưng đã bị phi cơ Đồng Minh bắn chìm giữa vịnh. Thân tàu chìm khuất dưới làn nước sâu, chỉ còn nhô lên cột cờ tàu và đài quan sát. Đây là chứng tích lịch sử của một giai đoạn, nhưng tiếc thay những năm cuối của thập niên 80 đầu 90, của thế kỷ XX những toán thợ lặn đã đến tháo gỡ toàn bộ thân tàu để lấy sắt thép bán phế liệu.
Cảnh quan
Ngày nay, vịnh Xuân Đài được biết để như là một thắng cảnh đẹp, một địa chỉ du lịch nổi tiếng nằm bên quốc lộ 1A mà bất cứ du khách nào đi ngang qua đây đều phải dừng chân để ngắm cảnh. Trên tuyến du hành xuyên Việt, đến đỉnh dốc Găng, du khách không khỏi trầm trồ trước phong cảnh sơn thuỷ hữu tình với rừng dừa bạc ngàn, núi non hùng vĩ bao bọc lấy một vùng nước non trong xanh, tĩnh mịch tựa như bức tranh thuỷ mặc. Đó là một góc của vịnh Xuân Đài. Đến vịnh Xuân Đài, du khách có thể tắm cách xa bờ 100 mét mà không sợ nguy hiểm, sau đó có thể tham quan chùa Triều Tôn ở xã Xuân Thọ 2 được tổ thiền sư Chánh Quang khai sáng vào năm Qúi Hợi (1803). Tại đây còn có chùa Lăng Nghiêm (cạnh ngôi mộ cụ cử Đào Trí) do tổ sư Huệ Chiếu khai sáng cách đây trên 130 năm. Sau đó đến bất kỳ một nhà hàng nào ở Sông Cầu để thưởng thức những món đặc sản biển tại đây, vừa tươi ngon, vừa rẻ như ốc nhảy, cá dìa, cua, tôm, ghẹ, cá mú…
Toàn cảnh Xuân Đài rất nên thơ. Chẳng vì thế mà Tam Thai đã tức cảnh đề thơ vịnh phong cảnh Xuân Đài (vào năm 1948)
Xuân Đài bốn mặt núi sông liền
Thắng cảnh nước non để dấu truyền
Thánh đế đền xưa nêu dấu tích
Tiên Châu chốn cũ hội thương thuyền
Hai sông giáp một triều lên xuống
Ba mặt gành đôi đá ngửa nghiêng
Trùng điệp dương xanh lồng cát trắng
Rừng cây nhân tạo giúp thiên nhiên.