Ngày 6/7/1998, chính phủ ban hành Nghị định 46/1998/NĐ-CP về việc thành lập huyện Chợ Mới thuộc tỉnh Bắc Kạn.
Huyện Chợ Mới được thành lập trên cơ sở 57.527 ha diện tích tự nhiên và 34.394 nhân khẩu của huyện Bạch Thông.
Phía Đông Chợ Mới giáp huyện Na Rì; phía Tây giáp huyện Định Hóa, huyện Phú Lương (tỉnh Thái Nguyên) và huyện Chợ Đồn; phía Nam giáp các huyện Phú Lương, Đồng Hỷ và Võ Nhai (tỉnh Thái Nguyên); phía Bắc giáp thị xã Bắc Kạn và huyện Bạch Thông.
Hệ thống các dãy núi thuộc cánh cung sông Gâm chạy dọc phía Tây của địa bàn huyện. Nham thạch chủ yếu ở đây là đá phiến - thạch anh, cát kết, đá vôi... nằm trên nền đá kết linh cổ. Địa hình cao ở phía Bắc- Tây Bắc với những đỉnh núi cao trên 1.000m và khi xuống phía Nam giảm dần thành những đồi núi thấp dạng bát úp, ít hiểm trở với độ cao vài trăm mét. Núi đồi ở đây có đỉnh bằng, sườn thoải, cao nhất là đỉnh núi thuộc dãy Nam Khiếu Thượng với độ cao khoảng 1.640m, nơi thấp nhất khoảng 40m thuộc khu vực xã Quảng Chu.
Trên địa bàn có sông Chợ Chu hợp lưu tại thị trấn Chợ Mới, nhánh Na Rì bắt nguồn từ xã Yên Cư phía Tây Nam huyện chảy theo hướng Đông Bắc, đến xã Lương Thành hợp lưu sông Bắc Giang tại Pác Cáp.
Nhiệt độ trung bình năm dao động trong khoảng từ 21oC -23oC, tháng 1 và tháng 12 hàng năm thường có sương muối kéo dài 7 đến 10 ngày. Lượng mưa trung bình hàng năm dao động trong khoảng 1.400mm - 1.800mm.
Chợ Mới có nhiều cát, sỏi tập trung ở các xã Quảng Chu, Nông Hạ, Nông Thịnh, Yên Đĩnh; mỏ vàng Khau Âu; quặng thiếc ở Yên Cư. Ngoài ra, Chợ Mới còn có khoảng 41 triệu m3 đá vôi, 4 triệu m3 đất sét đủ tiêu chuẩn làm nguyên liệu xi măng và nước khoáng ở Hoà Mục với lưu lượng nước ước đạt 2,23 lít/giây.
Đất đai ở Chợ Mới thích hợp trồng các loại cây thương phẩm như dó bầu, keo lai, luồng, trúc, mây, măng, hồi, gừng…riêng chè shan tuyết được trồng tập trung ở 3 xã Yên Cư, Yên Hân, và Bình Văn.
|
Đồi chè ở Chợ Mới. Ảnh: baobackan. |
Chợ Mới là một trong những địa phương địa phương có diện tích mặt nước ao, hồ lớn, vì thế có tiềm năng nuôi trồng thuỷ sản.
Hiện tại, cả tỉnh Bắc Kạn mới được Chính phủ phê duyệt và đầu tư duy nhất một khu công nghiệp là khu công nghiệp Thanh Bình tại Chợ Mới với diện tích khoảng 500 ha gồm các nhà máy sản xuất bột giấy, gỗ ván MDF, sản xuất vật liệu xây dựng ...
Diện tích: 606,1 km2
Dân số: 35.800 người (2004)
Mật độ dân số: 59 người/km2
Huyện lỵ đóng ở thị trấn Chợ Mới.
Đơn vị hành chính có một thị trấn và 15 xã là: Tân Sơn, Thanh Vân, Hoà Mục, Thanh Mai, Mai Lạp, Cao Kỳ, Nông Hạ, Nông Thịnh, Yên Hân, Yên Cư, Thanh Bình, Như Cố, Bình Văn, Yên Đĩnh và Quảng Chu.
Người Sán Chỉ (còn có tên là Cao Lan, Sán Chay, Mán Cao Lan, Hờn Bận) ở Chợ Mới sống chủ yếu bằng nghề trồng lúa và chăn nuôi gia súc. Ngoài ra, người Sán Chỉ còn có nghề thủ công như đan phên, sọt, nong, nia, làm nón đan tre lợp lá cọ, đan túi lưới (slung). Phụ nữ Sán Chỉ biết dệt vải, thêu khăn, yếm, còn đàn ông biết làm đồ gỗ như: bàn ghế, cày, bừa, quạt, hòm, cối xay, cối giã…
Dân tộc Sán Chỉ có nhiều truyện cổ, thơ ca, hò, vè, tục ngữ, ngạn ngữ, người Sán Chỉ có các điệu múa truyền thống như: múa trống, múa xúc tép, múa chim gâu, múa đâm cá, múa thắp đèn... Nhạc cụ của người Sán Chỉ rất phong phú, gồm các loại thanh la, não bạt, trống, chuông, kèn...
Vào ngày hội đình, hội xuân, tết nguyên đán... người Sán Chỉ có những trò diễn sôi động như: đánh quay, trồng cây chuối, vặn rau cải, tung còn...
Vào dịp đầu năm mới (ngày 6, 7 tháng giêng âm lịch hàng năm), tại chùa Thạch Long (trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, quân đội Việt Nam đã sử dụng nơi này làm xưởng sản xuất binh khí), xã Cao Kỳ, huyện Chợ Mới có lễ hội chùa Thạch Long.
Du khách đến Chợ Mới có thể thăm Đền Thắm, toạ lạc tại thị trấn Chợ Mới, điểm đặc biệt của đền Thắm là đền được xây một nửa trong thân núi, một nửa lộ thiên.
Muốn đến Chợ Mới, ngoài tuyến đường cao tốc Hà Nội - Thái Nguyên - Cao Bằng kéo dài đến huyện Chợ Mới, du khách có thể chọn đi theo tuyến đường sắt Thái Nguyên - Chợ Mới.
Khu vực Chợ Mới có nhiều khe suối, nên khi mùa mưa đến, nơi đây thường xảy ra lũ quét và sạt lở đất.